ဆမ် ဘယ်လ်ထရန် (Sam Beltran) ရေးသားသည်။
အောက်တိုဘာ ၃၊ ၂၀၂၅။
လာမယ့်လမှာ ကျင်းပမယ့် အာဆီယံထိပ်သီးအစည်းအဝေးမတိုင်ခင် အဖွဲ့ဝင်ဖြစ်ခွင့်လမ်းကြောင်း အဆင်ပြေချောမွေ့ဖို့ အတွက် အရှေ့တီမောနိုင်ငံက မြန်မာစစ်အုပ်စုအပေါ်ထားတဲ့ သူတို့ရဲ့ သဘောထားကို ပြန်ပြောင်းလိုက်တဲ့အခါ အရှေ့တောင်အာရှတစ်ခွင်မှာ စိတ်ဝင်တစား ဖြစ်လာခဲ့ပါတယ်။
တစ်ချိန်က ၂၀၂၁ ခုနှစ်မှာ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ရဲ့ ရွေးကောက်ခံအစိုးရကို ဖြုတ်ချပြီး နိုင်ငံကို ပြည်တွင်းစစ်ဖြစ်အောင် ဆွဲသွင်းခဲ့တဲ့ စစ်အုပ်စုကို ပြင်းပြင်းထန်ထန် ဝေဖန်ခဲ့တဲ့ အရှေ့တီမောဟာ မကြာသေးခင် ရက်သတ္တပတ်တွေအတွင်းမှာ သိသိသာသာ ပျော့ပြောင်းတဲ့ ရပ်တည်ချက်ကို ပြောင်းလဲလိုက်ပါတယ်။
ဒီလအစောပိုင်းမှာ အရှေ့တီမောနိုင်ငံဟာ သံတမန်ရေးရာ အလှည့်အပြောင်းအနေနဲ့ အမျိုးသားညီညွတ်ရေးအစိုးရ (NUG) လိုမျိုး အတိုက်အခံအဖွဲ့အစည်းတွေကို သူတို့နိုင်ငံထဲမှာ လှုပ်ရှားခွင့် ဒါမှမဟုတ် ရုံးခန်းဖွင့်ခွင့် ပေးမှာမဟုတ်ဘူးလို့ စစ်အုပ်စုကို အာမခံခဲ့ကြောင်း သတင်းတွေ ထွက်ပေါ်ခဲ့ပါတယ်။
ဒီလိုပြောင်းလဲလိုက်တာကို အာဆီယံအဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံတွေကြားက စိုးရိမ်ပူပန်မှုတွေ လျော့ကျစေပြီး အရှေ့တီမောရဲ့ အဖွဲ့ဝင်ဖြစ်ဖို့ ကြိုးစားခဲ့တဲ့ ကာလရှည်ကြာ အတားအဆီးတွေကို ဖယ်ရှားပစ်ဖို့ ရည်ရွယ်တဲ့ လက်တွေ့ကျတဲ့ လုပ်ဆောင်ချက် အဖြစ် အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုကြပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ကျွမ်းကျင်သူတွေကတော့ ဒီအပြောင်းအလဲရဲ့ နောက်ဆက်တွဲ အကျိုးသက်ရောက်မှုတွေအပေါ် သဘောထားမတူကြပါဘူး။
နိုင်ငံရေးလေ့လာသုံးသပ်သူ Vu Lam က “ဒီလီအစိုးရဟာ သူတို့ရဲ့ ကာလရှည်ကြာ စောင့်ဆိုင်းခဲ့ရတဲ့ အဖွဲ့ဝင်ဖြစ်ခွင့်အတွက် အခက်အခဲ တစ်ခုမှ မဖြစ်စေချင်ပါဘူး” လို့ ပြောပြီး အာဆီယံအဖွဲ့ဝင်ဖြစ်တော့မယ့်အချိန်နဲ့ ဆက်စပ်နေတဲ့ လက်တွေ့ကျတဲ့ ဖိအားတွေနဲ့ မဟာဗျူဟာပိုင်းဆိုင်ရာ ဖိအားတွေကိုလည်း ထောက်ပြခဲ့ပါတယ်။
ISEAS – Yusof Ishak Institute ရဲ့ အာဆီယံလေ့လာရေးစင်တာက သုတေသီ Joanne Lin ကလည်း အလားတူပဲ ပြောခဲ့ပါတယ်။
“အရှေ့တီမောဟာ ဒီအဆင့်ကို ရောက်ဖို့ အတော်လေး ခရီးရှည်ကြီး လျှောက်ခဲ့ရတာ ဖြစ်ပြီး အောက်တိုဘာလ ထိပ်သီးအစည်းအဝေးမတိုင်ခင် ရက်ပိုင်း ဒါမှမဟုတ် သီတင်းပတ်ပိုင်းအလိုမှာ အဖွဲ့ဝင်ဖြစ်ခွင့်ကို သံသယဖြစ်စေမယ့် ပြဿနာမျိုး ဘယ်လိုမှ မဖြစ်စေချင်ပါဘူး” လို့ ဆိုပါတယ်။
အချုပ်အခြာအာဏာပိုင် ဆုံးဖြတ်ချက်
တီမောလက်စ်တေ လို့လည်း ခေါ်တဲ့ အရှေ့တီမောဟာ အင်ဒိုနီးရှားဆီက လွတ်လပ်ရေးရပြီး နှစ် ၂၀ ကျော်အကြာ ၂၀၂၂ ခုနှစ်မှာ အာဆီယံရဲ့ အဆင့်မြင့် လေ့လာသူ အဖြစ် ဝင်ခွင့်ရခဲ့ပြီး အဖွဲ့ဝင်ဖြစ်ဖို့ ဆယ်စုနှစ်များစွာ စောင့်ဆိုင်းခဲ့ရတာပါ။ အောက်တိုဘာလ ၂၆ ရက်မှ ၂၈ ရက်အထိ ကွာလာလမ်ပူမှာ ကျင်းပမယ့် ၄၇ ကြိမ်မြောက် အာဆီယံထိပ်သီးအစည်းအဝေးမှာ အဖွဲ့ဝင်ဖြစ်ခွင့်ကို တရားဝင် အတည်ပြုမယ်လို့ မျှော်လင့်ရပါတယ်။
ဒါပေမဲ့ အဖွဲ့ဝင်ဖြစ်ဖို့ သံတမန်ရေးရာလမ်းကြောင်းက ချောချောမွေ့မွေ့ မရှိခဲ့ပါဘူး။ မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ လူ့အခွင့်အရေးအခြေအနေကို ဒီလီအစိုးရက လူသိရှင်ကြား ပြစ်တင်ဝေဖန်မှုတွေကြောင့် ၂၀၂၃ ခုနှစ်မှာ တီမောသံအမတ်ကို နှင်ထုတ်ခဲ့ဖူးပါတယ်။ ဒါ့အပြင် ဒီနှစ်အစောပိုင်းမှာ စစ်ကောင်စီက အာဆီယံဥက္ကဋ္ဌ မလေးရှားကို အရှေ့တီမောရဲ့ အဖွဲ့ဝင်ဖြစ်ခွင့်ကို ထောက်ခံမှာမဟုတ်ကြောင်း အသိပေးခဲ့တဲ့အတွက် သဘောတူညီမှုနဲ့ လုပ်ဆောင်တဲ့ အာဆီယံအဖွဲ့အတွက်တော့ ပြင်းထန်တဲ့ ထိုးနှက်ချက် ဖြစ်လာနိုင်ခဲ့ပါတယ်။
ဒါပေမဲ့လည်း ဒီလအစောပိုင်းမှာ လုပ်ခဲ့တဲ့ နှစ်နိုင်ငံ ဆွေးနွေးပွဲတွေက ဆက်ဆံရေးမှာ သမိုင်းသစ်တစ်ခု ဖွင့်လိုက်သလို ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။ စက်တင်ဘာလ ၁၉ ရက်က ထုတ်ပြန်ခဲ့တဲ့ နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးဌာနရဲ့ ကြေညာချက်တစ်ခုမှာ မြန်မာစစ်အုပ်စုက အရှေ့တီမောဟာ နေပြည်တော်အတွက် ဒီလီမှာ သံရုံးဖွင့်ဖို့ ကမ်းလှမ်းခဲ့တယ်လို့ ပြောပါတယ်။ ဒါ့အပြင် “မြန်မာအစိုးရကို ဆန့်ကျင်တဲ့ တရားမဝင်အဖွဲ့အစည်းတွေ လှုပ်ရှားခွင့်ကို ခွင့်ပြုမှာမဟုတ်ဘူး” ဆိုတဲ့ ကတိကိုလည်း ထပ်မံအတည်ပြုခဲ့တယ်လို့ ဖော်ပြခဲ့ပါတယ်။
အာဆီယံလေ့လာသူတွေအတွက်တော့ ဒီအဖြစ်အပျက်ဟာ အဖွဲ့ရဲ့ အဓိကတင်းမာမှုဖြစ်တဲ့ ပြည်တွင်းရေး ဝင်မစွက်ဖက်ရေးမူနဲ့ လူ့အခွင့်အရေး အကျပ်အတည်းတွေကို ဖြေရှင်းဖို့ လိုအပ်ချက် တို့ကြားက ပဋိပက္ခကို ပိုပြီး ထင်ရှားစေခဲ့ ပါတယ်။
ISEAS – Yusof Ishak Institute က သုတေသီနဲ့ အာဆီယံလေ့လာရေးစင်တာရဲ့ ညှိနှိုင်းရေးမှူး Sharon Seah က “ကျန်တဲ့ အာဆီယံအဖွဲ့ဝင်တွေက စစ်ကောင်စီကို လက်တွေ့မှာ အသိအမှတ်ပြုနေဆဲ ဖြစ်တဲ့အတွက် စစ်ကောင်စီနဲ့ ပြန်လည်သင့်မြတ်ဖို့နဲ့ အရာရှိအဆင့်မှာ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ပြီး နိုင်ငံရေးရာထူးရှိသူတွေကို အစည်းအဝေး တက်ခွင့်မပြုတဲ့ အာဆီယံရဲ့ တရားဝင်ရပ်တည်ချက်ကို လက်ခံဖို့ အာဆီယံက အရှေ့တီမောကို လိုလားတယ်လို့ ကျွန်မ ထင်ပါတယ်” လို့ ပြောခဲ့ပါတယ်။
ဒါပေမဲ့ Seah ထောက်ပြခဲ့သလိုပဲ၊ ဒီလီအစိုးရရဲ့ မြန်မာအတိုက်အခံအုပ်စုတွေနဲ့ ဆက်ဆံရေးဖြတ်တောက်မယ်ဆိုတဲ့ ကတိဟာ စစ်ကောင်စီအတွက်သာမက အခြားအာဆီယံအဖွဲ့ဝင်များအတွက်ပါ သတင်းစကားတစ်ခု ဖြစ်ပါတယ်။
“ဘယ်အာဆီယံအဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံမှာမှ NUG ရုံးတွေ မရှိပါဘူး” လို့ သူမက ဆိုပါတယ်။ “ဒါပေမဲ့ ဒါက ဒေသတွင်းအစိုးရတွေက NUG နဲ့ မဆက်ဆံဘူးလို့ ဆိုလိုတာမဟုတ်ပါဘူး။ သူတို့ ဆက်ဆံနေဆဲပါ။ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ မြန်မာ့အကျပ်အတည်းရဲ့ အဖြေဟာ မြန်မာနိုင်ငံတွင်းကော၊ အပြင်ကပါ သက်ဆိုင်သူအားလုံး ပါဝင်ဖို့ လိုအပ်လို့ပါပဲ” လို့ သူမက ဆိုပါတယ်။
သို့တိုင် ဒီလုပ်ဆောင်ချက်ဟာ အချို့အာဆီယံအဖွဲ့ဝင်တွေကြားမှာ စိတ်မသက်မသာ ဖြစ်မှု ကို ဖြစ်စေခဲ့ပါတယ်။
“အချို့အာဆီယံအဖွဲ့ဝင်တွေက ဒီလို အခြေအနေ တင်းမာမှု လျော့ကျသွားတာကို ကြိုဆိုကြမှာပါ။ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ ဒါက ထိလွယ်ရှလွယ်ကိစ္စတစ်ခုကို ဖယ်ရှားလိုက်လို့ပါ” လို့ Lin က ဆိုပါတယ်။
“ဒါပေမဲ့ အင်ဒိုနီးရှား ဒါမှမဟုတ် မလေးရှားလို ဒီမိုကရေစီပိုဆန်တဲ့ အဖွဲ့ဝင်တွေအတွက်တော့ အဖွဲ့ဝင်ဖြစ်ခွင့်ရဖို့အတွက်နဲ့ပဲ အရှေ့တီမောဟာ သူ့ရဲ့ အရင်တန်ဖိုးတွေကနေ နောက်ဆုတ်သွားတယ် ဆိုပြီး စိတ်မသက်မသာ ဖြစ်နိုင်ပါတယ်” လို့ သူမက ဆိုပါတယ်။
ဒီရပ်တည်ချက်ပြောင်းလဲမှုကို လက်မခံနိုင်စရာလို့ ခေါ်ဆိုခဲ့တဲ့ ပထဝီနိုင်ငံရေးလေ့လာသုံးသပ်သူ Matteo Piasentini က မည်သို့ပင်ဖြစ်စေ၊ ဒါဟာ အရှေ့တီမောရဲ့ “ပြည်တွင်းဆုံးဖြတ်ချက်ဖြစ်ပြီး ဝင်မစွက်ဖက်ရေးမူဟာ အာဆီယံရဲ့ အဓိကအခြေခံမူဖြစ်တယ်” လို့ ပြောခဲ့ပါတယ်။
“ဒါဟာ အာဆီယံနိုင်ငံတွေက ပုံမှန်အားဖြင့် လေးစားလိုက်နာတဲ့ အချုပ်အခြာအာဏာပိုင် ဆုံးဖြတ်ချက်တစ်ခုပါ” လို့ ဖိလစ်ပိုင်တက္ကသိုလ်က နိုင်ငံတကာဆက်ဆံရေးကထိကက ပြောပြီး အဖွဲ့ဟာ မြန်မာနဲ့ ပြန်လည်သင့်မြတ်ဖို့ ဒီလီအစိုးရကို အတင်းအကျပ် ဖိအားပေးခဲ့ခြင်း မရှိဘူးလို့လည်း ထပ်လောင်းပြောခဲ့ပါတယ်။
သဘောတူညီမှုရဲ့ တန်ဖိုး
အရှေ့တောင်အာရှရေးရာကို အထူးပြုလေ့လာတဲ့ နိုင်ငံရေးသိပ္ပံပညာရှင် Lam အတွက်တော့ ဒီဖြစ်ရပ်ဟာ “ဒီမိုကရေစီလှုပ်ရှားမှုတွေနဲ့ လူ့အခွင့်အရေးတွေအတွက် ထောက်ခံမှုထက် အဖွဲ့ဝင်ဖြစ်ရေးနဲ့ ဒေသတွင်း သဘောတူညီမှုကို ဦးစားပေးခြင်းရဲ့ တန်ဖိုးကို ပြသနေတယ်” လို့ ဆိုပါတယ်။
စစ်တပ်က ဒီဇင်ဘာလမှာ ရွေးကောက်ပွဲရဲ့ ပထမအဆင့်ကို ပြင်ဆင်နေချိန်မှာ ဒေသတွင်းစည်းလုံးညီညွတ်မှုကို နောက်တစ်ကြိမ် ဦးစားပေးနေကြောင်း ပြသနေတဲ့အတွက် မြန်မာစစ်ကောင်စီရဲ့ လုပ်ရပ်တွေအတွက် တာဝန်ခံမှုရှိစေဖို့ အာဆီယံရဲ့ စွမ်းဆောင်နိုင်စွမ်းကို ပိုပြီး ကန့်သတ်သွားစေနိုင်တယ်လို့ သူက သတိပေးခဲ့ပါတယ်။
သို့တိုင် Lin က အရှေ့တီမောရဲ့ အဖွဲ့ဝင်ဖြစ်မှုနဲ့ မြန်မာ့ရွေးကောက်ပွဲကို အာဆီယံက လာမယ့်လ ထိပ်သီးအစည်းအဝေးမတိုင်မီ သီးခြားစီ ကိုင်တွယ်သွားနိုင်ကြောင်း အလေးပေးပြောခဲ့ပါတယ်။
“ဘာပဲဖြစ်ဖြစ် အာဆီယံဥက္ကဋ္ဌအတော်များများက NUG နဲ့ ထိတွေ့ဆက်ဆံခဲ့ကြပြီး ဘယ်သူကမှ ဝင်မစွက်ဖက်ရေးမူကို ချိုးဖောက်တယ် လို့ စွပ်စွဲမခံခဲ့ရပါဘူး” လို့ သူမက ဆိုပါတယ်။ “ဒီကိစ္စမှာတော့ ဒါဟာ အရှေ့တီမောက အာဆီယံရဲ့မူတွေကို ချိုးဖောက်တာမျိုးထက် ဖိအားပေးခံရတာ၊ ဒါမှမဟုတ် အနိုင်ကျင့်ခံရပြီး လက်နက်ချလိုက်ရတာမျိုးနဲ့ ပိုတူပါတယ်” လို့ သူမက ဆိုပါတယ်။
“အခု အရေးအကြီးဆုံးကတော့ တီမောလက်စ်တေဟာ အာဆီယံဥက္ကဋ္ဌကို အငြင်းပွားမှုအသစ်တစ်ခုကို စီမံခန့်ခွဲရတဲ့ ဝန်ထုပ်ဝန်ပိုးဖြစ်စေမယ့် ဒါမှမဟုတ် ဒါကို ပြည့်ကျပ်နေပြီဖြစ်တဲ့ ထိပ်သီးအစည်းအဝေး အစီအစဉ်ထဲကို ထည့်သွင်းရမယ့် နောက်ထပ်ပြဿနာမီးပွားတစ်ခု မဖြစ်အောင် ရှောင်ရှားဖို့ပါပဲ” လို့ Lin က ထပ်လောင်းပြောခဲ့ပါတယ်။
